کارنه تیر ( TIR Carnet )  سندی  است  گمرکی  که  برای  ترانزیت  بین المللی کالا  در چارچوب  کنوانسیون  تیر ( TIR ) در کشور مبدا صادر می شود و به موجب آن کالا در وسیله نقلیه جاده ای به طور پلمپ شده از خاک کشورهای بین راه عبور می کند و تا مقصد نیازی به انجام  تشریفات گمرکی مربوط به ترانزیت در مرزهای ورودی و خروجی این کشورها طبق قوانین داخلی آنها نخواهد بود.

در حمل و نقل بین المللی جاده ای، وسایل نقلیه و کالاها برای عبور ( ترانزیت ) از خاک هر کشور باید در مرز ورودی، پس از تنظیم اظهارنامه ترانزیت مورد بازرسی گمرکی قرار گیرد و صاحب کالا بسته به مقررات داخلی آن کشور سپرده نقدی با ضمانت نامه تودیع کند و در اظهارنامه متعهد شود که کالا تا موعد مقرر در پروانه ترانزیت از مرز خروجی تعیین شده خارج خواهد شد. در اغلب موارد این تشریفات گمرکی سبب تاخیر و معطلی وسیله نقلیه می شود و هزینه های اضافی به بار می آورد، ضمن اینکه احتمال دارد کالا در این میان خسارت دیده یا سرقت شود.

به منظور تسریع در حمل و نقل بین المللی، کاستن از تشریفات گمرکی و جلوگیری از  خسارت های احتمالی در جریان ترانزیت بین المللی کالا، کنوانسیونی تحت عنوان (( کنوانسیون گمرکی مربوط به حمل و نقل بین المللی کالا در جاده ها تحت کارنه های تیر )) به ابتکار اتحادیه بین المللی حمل و نقل جاده ای در سال 1959 منعقد شد که در سال 1975 جای خود را  به کنوانسیون دیگری با همین عنوان داد.

طبق این کنوانسیون سندی برای ترانزیت بین المللی کالا صادر می شود که کارنه تیر یا دفترچه تیر نام دارد و بدین منظور اعضای کنوانسیون موظف هستند، سازمانی را برای صدور کارنه تیر و تضمین پرداخت هزینه های ناشی از تخلفات از مقررات کنوانسیون تعین کنند.

به موجب قانون الحاق ایران به کنوانسیون مزبور، مورخ 1363، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن به عنوان موسسه صادر کننده و ضامن کارنه تیر مشخص شده است.

کارنه تیر به زبان فرانسه چاپ می شود، مع هذا ممکن است دارای صفحات اضافی شامل ترجمه متن کارنه به زبان کشور محل صدرو باشد. کارنه تیر که برای موسسات حمل و نقل مورد تایید و صرفا برای حمل جاده ای کالا صادر می شود، فرم استانداردی دارد. برای کالاهای هر وسیله نقلیه، ترکیبی از وسایل نقلیه ( وسایل نقلیه متصل شده به یکدیگر ) یا برای چندین کانتینر که بر روی یک وسیله نقلیه یا ترکیبی از آنها بار شده اند، یک کارنه تیر صادر می شود که فقط برای یک سفر معتبر است. بر روی کارنه شماره اسناد جداشدنی برای کنترل گمرکی و اسناد تصفیه برای عملیات حمل و نقل ذکر شده است. تعداد برگه های کارنه تیر بر حسب تعداد کشورهای واقع بین مبدا و مقصد کالا بین حداقل 6  و حداکثر 20 برگ متفاوت است . این صفحات دارای شماره های 1و2 هستند که آنها را اصطلاحا وله ( Volet ) می نامند و بر روی آنها تمام مشخصات کالا ذکر می شود.

در صورتی که کالا فقط بین یک گمرک مبدا و یک گمرک مقصد حمل شود کارنه باید حداقل دارای دو برگ برای کشور مبدا و دو برگ برای کشور مقصد و دو برگ برای هر کشوری باشد که از آن عبور می کند، برای هر محل اضافی  جهت بارگیری یا تخلیه دو برگ دیگر لازم است .

به علاوه، طبق کنوانسیون تیر، لازم است که وسیله نقلیه پس از بارگیری، در گمرک کشور مبدا بازرسی و لاک و مهر ( سیم و سرب یا پلمپ ) شود و پلاک های مستطیل شکل با علامت TIR در قسمت های جلو و عقب وسیله نقلیه نصب شوند.برای جلوگیری از سو استفاده، طرف های کنوانسیون باید نمونه مهرهائی را که بکار می برند برای یکدیگر ارسال دارند، وسیله نقلیه و کانتینر خود نیز باید طیق استانداردهای مقرر در ضمائم کنوانسیون باشد.

در صورت رعایت مقررات کنوانسیون، دارندگان کارنه تیر می توانند پس از پلمپ وسیله نقلیه در گمرک محل بارگیری یا در نزدیک ترین گمرک به این محل در کشور مبدا بدون معطلی و بدون انجام تشریفات گمرکی ناظر بر ترانزیت خارجی، کشورهای مختلف را پشت سر گذاشته و تا مقصد نهائی به راه خود ادامه دهند؛به عبارت دیگر، مقامات گمرکی کشورهای بین راه الزامی ندارند وسیله نقلیه و کالا را مورد بازرسی کامل قرار دهند، مگر اینکه در موارد استثنائی انجام چنین بازرسی هایی ضرورت پیدا می کند که در این صورت وسیله نقلیه مجددا پلمپ خواهد شد.

گرچه کارنه تیر، حمل کننده و صاحب کالا را از الزام به تنظیم اسناد گمرکی کشورهای بین راه و تودیع سپرده با ضمانت نامه ویژه ترانزیت معاف می دارد، ولی مانع اجرای محدودیت ها و نظارت هائی که طبق مقررات داخلی این کشورها در زمینه های اخلاقی، بهداشتی و امنیت عمومی وجود دارد، نمی شود و وصول عوارضی را که ممکن است به موجب همین مقررات پیش بینی شده باشد، منتفی نمی سازد، همچنین مقامات گمرکی ممکن است برای حمل کالا در قلمرو کشور متبوع خود محدودیت های زمانی برقرار کرده یا تقاضا کنند که وسیله نقلیه مسیر مشخصی را طی کند یا برای جلوگیری از سو استفاده، لازم تشخیص دهند که وسیله نقلیه به هزینه حمل کننده همراهی ( اسکورت ) شود.

طبق کنوانسیون نیز موسسه ضامن، تعهد می کند که در صورت تخلف دارنده کارنه تیر از مقررات این سند، حقوق و عوارض گمرکی متعلق به کالا و هر گونه عوارض تاخیر، بهره های مربوط را طبق قوانین و مقررات کشوری که جرم در آن واقع شده بپردازد، البته این تضمین رفع مسئولیت اشخاصی نیست که از مقررات کنوانسیون تیر تخلف کرده اند. مسئولیت ضامن در قبال مقامات یک کشور عضو کنوانسیون فقط از زمانی آغاز می شود که کارنه تیر از طرف مقامات گمرکی آن کشور مورد قبول قرار گرفته باشد. به علاوه، مسئولیت موسسه ضامن تنها در قبال کالاهائی نیست که در کارنه ذکر شده اند، بلکه شامل کالاهائی نیز می شود که در کارنه گنجانده نشده ولی به طور غیر قانونی در قسمت پلمپ شده وسیله نقلیه یا کانتینر قرار دارند.

به هر حال، زمانی که مقامات گمرکی کشوری بدون قید و شرط کارنه تیر را تصفیه می کنند، دیگر نمی توانند از موسسه ضامن مبالغ فوق الذکر را مطالبه کنند، مگر اینکه مفاصا حساب مجعول باشد.


منبع : اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی البرز