در سالیان گذشته رایزنان بازرگانی به عنوان ماموران تجاری کشورها نقش و جایگاه مهمی در پیوند اشتراکات تجاری کشور مبدا و کشور هدف بازی کرده اند و در عین حال اهمیت انکار ناپذیری در شناخت مقاصد صادراتی و نیاز بازارهای هدف ایفا کرده اند و تبدیل به پلی برای تجار و فعالان اقتصادی برای رسیدن به مقاصد تجاری شده اند .

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از دنیای اقتصاد؛رایزنان بازرگانی وظایف و ماموریت های متعددی را بر عهده دارند .برخی از این ماموریت عبارتند از : (مطالعه و بررسی بازار کشور محل استقرار از لحاظ جذب کالا ها و خدمات قابل صدور ایران و تهیه فهرست کالاهای قابل عرضه به بازار مزبور) ،(اطلاع رسانی به صادر کنندگان کالاها و خدمات ایرانی و وارد کنندگان بالقوه کالا و خدمات از ایران )،(ارائه خدمات مشورتی درباره اقتصاد و بازرگانی کشور مبدا به متقاضیان مستقر در بازار هدف)،(ارائه اطلاعات در خصوص ویژگی های بازار محل استقرار نمایندگی یا شعب سازمان به تجار و صنعتگران ایرانی و سازمان های اقتصادی ذی ربط)،(راهنمای سرمایه گذاران خارجی که درصدد  سرمایه گذاری هستند)،(ارسال مناقصه های ذی ربط برای صادرکنندگان یا تولید کنندگان ایرانی در اسرع وقت)،(کمک به معرفی و تبلیغ کالاها و خدمات صادراتی ایران و  ارائه نظرات مشورتی به صادر کنندگان) ،(تسهیل مسافرت هیات های اقتصادی عازم به کشور هدف)،(کمک به حل و فصل دعاوی تجاری که بین صادرکنندگان ایرانی و طرف های تجاری انها در محل فعالیت شعبه یا نمایندگی سازمان به وجود می آید)،(کمک به برگزاری اجلاس های مشترک و همکاری در انعقاد قرار دادهای تجاری و تفاهم نامه های مورد نظر) و...تنها بخشی از وظایف رایزنان بازرگانی به حساب می آیند.

این طیف گسترده از وظایف،اهمیت حضور فعال رایزنان ایرانی در مقاصد هدف را دو چندان می کند و دستگاه های متولی تجارت خارجی را بر آن داشته است که تعداد رایزنان ایرانی را در سایر کشورها مهار افزایش دهد .به تازگی مدیر کل دفتر توسعه خدمات بازرگانی سازمان توسعه تجارت ایران اعلام کرده است که طی یک تا دو ماه آینده 6 رایزن بازرگانی به کشورهای هدف اعزام خواهند شد، تغییری که نشان از یک رویکرد جدید در عرصه رایزنی بازرگانی در کشور است .

ایران در دوره های مختلف جدا از کشورهای همسایه در تونس ،الجزایر ،کنیا ،آفریقای جنوبی،کویت ،قطر ،ارمنستان،روسیه ،افغانستان و پاکستان و... رایزن بازرگانی داشته است.ایران در مجموع طی سال های گذشته تا به امروز مجموعا 75 رایزن بازرگانی در کشورهای مختلف داشته است . اما در حال حاضر به دلیل برخی محدودیت های بین المللی که بخشی از آن ناشی از کرونا است تعداد رایزنان ایران به حداقل خود تقلیل یافته است.در حال حاضر ایران تنها دو رایزن بازرگانی در عراق و افغانستان دارد و 6 رایزن دیگر هم آماده اعزام به چین،روسیه ،آذربایجان ،ارمنستان ،ترکیه و عمان هستند .از سوی دیگر ایران این مجوز را دارد که همزمان به 60 کشور دنیا رایزن بازرگانی اعزام کند،این در حالی است که پیش از این ایران تنها دارای 20 پست رایزنی بازرگانی بود.

سازمان توسعه تجارت ایران مسوولیت آموزش و اعزام رایزنان بازرگانی را بر عهده دارد. آن طور که مسوولان سازمان توسعه تجارت عنوان می کنند انتخاب یک رایزن بسیار پیچیده و زمانبر است،به طوری که شاید تا یک سال زمان ببرد که یک نفر در نقش رایزن بازرگانی فعال و یک کشور هدف اعزام شود.برای اعزام یک رایزن معمولا تا 200ساعت کلاس آموزشی برگزار می شود و رایزن اعزامی ضرورتا باید به زبان کشور هدف مسلط باشد .یک رایزن بازرگانی باید همزمان به تجارت خارجی و دیپلماسی آشنا باشد و توانایی ارتباط برقرار کردن هم داشته باشد .البته یک مشکل این است که طی 15-10 سال گذشته،نیروهای جدید چندانی وارد سازمان توسعه تجارت نشده اند ،برای همین نیاز است از تعدادی نیروی جوان تر در سازمان استفاده شود و با ارائه آموزش های لازم،آنها را به عنوان رایزن اعزام کرد .مسوولان سازمان توسعه تجارت در عین حال اعلام آمادگی کردند که به 10 کشور مهم همسایه رایزن بازرگانی اعزام کنند .

البته عملکرد رایزنان بازرگانی بسته به ساختار اقتصادی بازار هدف از جمله اندازه و پتانسیل بازار ،محیط قانونی و تشکیلات قضایی،فاصله جغرافیایی ،تفاوت های فرهنگی و زبانی ،داشتن کارمند محلی و بودجه کافی ،میزان توانمندی سفیر و کارکنان سفارت در امور اقتصادی ،وجود نهادهای داخلی پشتیبان و در نهایت مهارت های علمی و ارتباطی خود رایزنان متفاوت است .شناخت نسبی از نظام سیاسی و اقتصادی بازار هدف و اولویت بندی اقدامات و برنامه ها ،شناسایی نهادهای تجاری دولتی و خصوصی و ایجاد ارتباط با آنها ،رصد ،گردآوری و تحلیل اطلاعات تجاری (تحلیل رقبا،رویدادها ،اخبار ،گزارش ها و ..)و ایجاد مکانیزم ارتباط با فعالان اقتصادی می تواند در ارتقای کارآیی و اثر بخشی رایزنان بازرگنی تاثیر بسزایی داشته باشد.

نقش رایزن بازرگانی به عنوان نماینده دولت و دیده بان تجاری کشور در بازار محل ماموریت به منظور معرفی شفاف و عادلانه فرصت ها و اطلاع رسانی و ظرفیت های تجاری با کشور هدف به همه تجار و فعالان اقتصادی کشور نقش بی بدیلی است که جایگزینی ندارد و ایده هایی همچون حضور نماینده بخش خصوصی در بازارهای هدف به عنوان رایزن بازرگانی کشور در عمل به دلیل ساختار اتاق های بازرگانی کشور قابلیت اجرایی ندارد . 
با توجه به اینکه محدودیت های بودجه ای و قانونی مانع از حضور گسترده رایزنان بازرگانی به عنوان نماینده دولت در بازارهای مختلف بالقوه و بالفعل خارجی شده است،اتاق های بازرگانی با فعال کردن اتاق های مشترک در هر بازار و ایجاد دفتر تجاری قادر خواهند بود اعضای تشکل های مرتبط خود را از آخرین فرصت ها و ظرفیت های توسعه تجاری آن کشور مطلع و به اعضای خود خدمات تجاری مرتبط ارائه کنند .با اختصاص بودجه های محدود به سفرای ایران در بازارهای مهم که به صورت بالقوه یا بالفعل قابلیت توسعه تجارت با ایران را داشته باشند،امکان به کارگیری ایرانیان متخصص مقیم خارج از کشور یا حتی اشخاص ذی صلاح خارجی فعال در بازار در جهت کمک به تجار و بازرگانان کشور تحت عنوان مشاوران افتخاری خارجی فراهم خواهد شد .

طبق برآوردهای بانک جهانی 10 درصد افزایش در بودجه سازمان های توسعه تجارت تا یک درصد افزایش در صادرات را به دنبال خواهد داشت .در شرایطی که موضوع توسعه صادرات غیر نفتی به یک ضرورت برای تامین منابع ارزی کشور تبدیل شده است و با توجه به نقش تسهیل کننده رایزنان بازرگانی و خدماتی که در حوزه شناخت فرصت های بازار جهت توسعه صادرات به تجار و فعالان اقتصادی دارند لازم است دستگاه های متولی تامین بودجه،این موضوع را در اولویت اول اقدامات اساسی برای پیشبرد سیاست های توسعه صادرات قرار دهند.