در حالی که 54 روز تا پایان ریاست جمهوری دونالد ترامپ باقی مانده است،احتمال اقدام نظامی ایالت متحده آمریکا علیه ایران به عنوان آخرین برگ از پرونده فشار حداکثری دولت ترامپ به حکومت ایران همچنان مطرح است.

دونالد ترامپ که پیش از برگذاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا،از مقامات ایرانی خواسته بود منتظر نتیجه انتخابات نشوند چرا که توافق با او پس از پیروزی اش در انتخابات دشوار خواهد بود ،اکنون در حالی به تدریج اماده ترک کاخ سفید می شود که تلاشش برای انعقاد توافقی جدید با ایران ناکام مانده و متحدانش در منطقه خاورمیانه نگران نحوه تعامل دولت جو بایدن با حکومت ایرانند.

آقای ترامپ برجام را مانع دستیابی ایران به سلاح اتمی نمیدانست و به همین دلیل از توافق هسته ای ایران و 5+1با هدف دستیابی به توافقی تازه با ایران خارج شد .او به پیروانش وعده داده بود که اجازه نخواهد داد ایران به سلاح اتمی دست یابد ،اما 54 روز دیگر باید قدرت را تحویل فردی دهد که وعده بازگشت به توافقی را داده که از نظر ترامپ توافقی است که نهایتا به ایران اتمی منجر خواهد شد.

روزنامه نیویورک تایمز ده روز قبل (16 نوامبر)خبر داد که دونالد ترامپ روز 12 نوامبر(22 آبان)در کاخ سفید همراه با مشاوران ارشد خود گزینه حمله نظام علیه سایت اصلی هسته ای ایران در هفته های آینده را بررسی کرده است اما مشاوران ارشد ترامپ ،وی را از حمله نظامی منصرف کردند.

پیشتر نیز برخی از تحلیلگران سیاسی ،برکناری مارک اسپر وزیر دفاع آمریکا را در راستای تصمیم ترامپ برای اقدام نظامی علیه ایران ارزیابی کرده بودند.

اگر چه علی ربیعی سخنگوی دولت ایران در واکنش به گزارش نیویورک تایمز درباره بررسی گزینه حمله نظامی به تاسیسات هسته ای ایران توسط دونالد ترامپ گفت:پاسخ ایران به هر تعرضی کوبنده و شدید خواهد بود،جان بولتون،مشاور امنیت ملی پیشین دونالد ترامپ ،مشورت ترامپ با مقامات ارشد سیاسی و نظامی ایالت متحده در خصوص حمله به ایران را جدی ارزیابی نکرده است.

با این حال برخی از ناظران سیاسی همچنان این خطر را جدی ارزیابی می کنند.باراک راوید ،خبرنگار اسرائیلی ،روز چهارشنبه (پنج آذر )از آمادگی ارتش اسرائیل برای مقابله با پیامدهای اقدام نظامی آمریکا علیه ایران در آخرین روزهای ریاست جمهوری ترامپ خبر داد .

عباس عبدی،تحلیلگر سیاسی مقیم ایران به یورونیوز می گویدفاین احتمال از قبل از انتخابات امریکا هم مطرح بود که اگر ترامپ شکست بخورد و قبل از آن هیچ دستاوردی راجع به ایران نصیبش نشده باشد دست به تحرکات و اقداماتی بزند.اما وقوع چنین اقدامی آسان نیست .مواضع چین و روسیه و اروپا در کنار مساله تمکین ارتش آمریکا از ترامپ ،مانع از تحقق آسان چنین امری می شوند .سخنان اخیر رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا علیه ترامپ بسیار صریح و تند بود .خود ترامپ هم ممکن است نهایتا موافق این اقدام نباشد.او در چهار سال گذشته هم نشان داده که به جنگ کمتر فکر می کند و برای رسیدن به اهداف خود شیوه های دیگر را ترجیح می دهد.اما وجه شخصی این ماجرا برای ترامپ ،ممکن است احتمال اقدام نظامی را تقویت کند؛چرا که ترامپ نتوانست ادعایش را قبال ایران را عملی کند و به نتیجه برساند.
فرماندهی مرکزی ایالت متحده مرسوم به سنتکام روز شنبه یکم آذر اعلام کرد دو بمب افکن استراتژیک (بی-52 اچ)را در منطقه خاورمیانه مستقر کرده است .یک روز بعد ،مطابق گزارش رسانه های اسرائیلی ،بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل مخفیانه به عربستان سفر کرد تا با محمد بن سلمان ولیعهد عربستان دیدار کند.ملاقاتی که از سوی فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان تکذیب شد اما یوآو گالانت وزیر آموزش اسرائیل ان را تایید کرد .به گزارش رسانه های اسرائیلی ،یوسی کوهن رئیس موساد نیز در دیدار نتانیاهو و بن سلمان حضور داشته است.

تحلیلگر سیاسی ساکن ایران

این تحرکات نظامی و سیاسی از دید برخی از ناظران دال بر تقویت خطر درگیری نظامی ایران و آمریکا در روزهای پایانی دولت ترامپ است.

عباس عبدی ضمن تاکیید تاثیر نگرانی مقامات اسرائیل و عربستان از کنار رفتن قریب الوقوع ترامپ در احتمال وقوع حمله نظامی آمریکا به تاسیسات هسته ای ایران ،چنین اقدامی را موجب منتفی شدن دغدغه های اسرائیل و عربستان از ظهور ایران اتمی نمی داند و آقای عبدی می گوید :عامل دیگر در تشدید احتمال اقدام نظامی ،فشارهای عربستان و اسرائیل به دولت ترامپ است.مقامات این دو کشور فکر می کنند با رفتن ترامپ ،وضعیت پیش از ترامپ احیا می شود.اما با همه این حرف ها ،اقدام نظامی علیه ایران به راحتی امکان پذیر نیست .اما اگر چنین کاری انجام دهند،این عملیات حتما مرتبط با برنامه هسته ای ایران خواهد بود.در واقع توجیه دولت ترامپ این خواهد بود که بایدن ممکن است برجام را احیا کند و برجام مانع دستیابی ایران به سلاح هسته ای نیست؛بنابراین ما با حمله به تاسیسات هسته ای ایران مانع این دستیابی می شویم.این احتمالا مهم ترین توجیه دولت ترامپ خواهد بود.ولی معلوم نیست اروپایی ها و کشورهای دیگر با این اقدام موافق باشند ؛چرا که این اقدام موجب بلا موضوع شدن برجام می شود.بلاموضوع شدن برجام اگر چه هدف ترامپ و اسرائیل را محقق می سازد ولی امکان دستیابی به آن چیزی را که این ها از آن نگرانند ،بیشتر خواهد کرد.

حمید رضا ترقی ،سیاستمدار اصولگرا و معاون بین الملل حزب موتلفه اسلامی نیز نگرانی عربستان و اسرائیل از پایان عمر دولت ترامپ را دلیل اصلی تحرکات نظامی و سیاسی اخیر در منطقه خاورمیانه می داند و می گوید :این تحرکات بیشتر ناشی از نگرانی صهیونیست ها و عرب های منطقه از رفتن ترامپ است که احساس می کنند به زودی پشتیبان اصلی خودشان را در معادلات منطقه ای و بین المللی از دست می دهند.این کشور ها به دست و پا افتاده اند چگونه خودشان را با شرایط پسا ترامپ تطبیق دهند .بویژه اینکه بانی عادی سازی روابط اسرائیل و کشورهای عربی منطقه ترامپ بوده،رفتن ترامپ این برنامه را دچار اخلال خواهد کرد و ممکن است که نتوانند به این روند ادامه دهند . 

سیاستمدار اصولگرا و معاون بین الملل حزب موتلفه اسلامی  

وی افزود :بحث های مرتبط با حمله ،فضا سازی جدیدی است که امریکایی ها و متحدان آمریکا انجام می دهند که فضای منطقه را با جنگ روانی و تحریکات تبلیغاتی  فضای جنگی کنند تا با آمدن بایدن ،ایران تن به نرمش دهد و پشت میز مذاکره بنشیند تا مثلا از جنگ جلوگیری شود . ولی تحلیل های علمی و کارشناسانه دال بر این است که امکان حمله آمریکا به ایران،حتی به تاسیسات هسته ای ایران ،اصلا وجود ندارد .خود کارشناسان امریکا هم کاملا به این نکته واقفند که تاسیسات هسته ای ایران آسیب ناپذیر است.ضمن اینکه ورود به این درگیری ،آسیب های جدی به طرف مقابل ایران خواهد زد و این ضربه ها به این سادگی قابل جمع کردن نیست .لذا به هیچ وجه عقلانی نیست که خودشان را در معرض چنین خطر بزرگی قرار دهند.این حرف ها عمدتا جنگ روانی است برای وادار کردن ایران به تغییر موضعش نسبت به آمریکا و ورود ایران به مذاکره با آمریکا در آینده نزدیک .
در تیر ماه سال جاری ،یکی از ساختمان های تاسیسات هسته ای نطنز دچار انفجار و آتش سوزی شد و بهروز کمالوندی ،سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران در مرداد ماه در گفت و گو با شبکه تلویزیون العالم اعلام کرد که بررسی های امنیتی خرابکارانه بودن این اقدام را تایید می کند و آنچه مسلم است اینکه در نطنز انفجار رخ داده .

اما عبدالرضا داوری ،مشاور محمود احمدی نژاد رئیس جمهور سابق ایران ،احتمال حمله به تاسیسات نظامی ایران را منتفی می داند و می گوید:مگر از تاسیسات هسته ای ایران چیزی باقی مانده جز مقداری سوله و آهن قراضه ؟دولت روحانی تمام فناوری هسته ای ایران را از بین برده .من نمیدانم کجا ترامپ را هدف قرار می دهد .قطعا نبرد محدود با استفاده از نیروی نظامی نخواهد بود .ممکن است آمریکا از قبل اعلام کند چه نقاطی را می خواهد بزند .در هر صورت امریکا دنبال از بین بردن بنیان های اقتصادی و نظامی ایران نیست .

آژانس بین المللی انرژی اتمی در سپتامبر امسال گزارش داد که ذخیره اورانیوم غنی شده ایران از 10 برابر حد مجازی که در توافق هسته ای با قدرت های جهانی تعیین شده بود فراتر رفته است.مطابق گزارش اخیر آژانس بین المللی انرژی اتمی ،ذخیره اورانیوم غنی شده ایران به 2105.4 کیلوگرم رسیده است.این در حالی است که ایران براساس برجام تنها اجازه ذخیره 202.8کیلوگرم اورانیوم غنی شده دارد.

با این حال آقای داوری وقوع درگیری نظامی بین ایران و آمریکا را قطعی می داند اما درباره چند و چون این درگیری می گوید:من معتقدم اقای ترامپ در 14 دسامبر به عنوان رئیس جمهور آمریکا معرفی خواهد شد و فضای رابطه ایران و آمریکا هم در بن بست قرار دارد که نع امکان مذاکره در این فضا وجود دارد نه امکان پیگیری معاهدات قبلی. این بن بست با یک درگیری محدود باز خواهد شد و مذاکرات ایران و آمریکا بعد از روی کار آمدن آقای ترامپ از جنس مذاکرات هسته ای نخواهد بود بلکه از جنس مذاکرات صلح خواهد بود.یعنی از اتش بس شروع می شود و ابعاد گسترده تری پیدا می کند.

این مشاور محمود احمدی نژاد می گوید در صورت قطعی شدن پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا،ترامپ دستور حمله نظامی علیه ایران صادر نخواهد کرد:من اعتقاد دارم در دولت دوم ترامپ ایران درگیری صورت خواهد گرفت ؛چون این حمله باید زمینه ساز تحولات بعدی باشد.برای ترامپ جنگ با ایران اصالت ندارد.ترامپ دنبال نابودی بنیه صنعتی ایران نیست.آنچه رخ خواهد داد،مشابه الگوی قره باغ خواهد داد، مشابه الگوی قره باغ خواهد بود.یعنی یک درگیری محدود و نهایتا پیمان صلح.تحرکات اخیر،از قبیل استقرار بمب افکن های آمریکا در منطقه و سفر نتانیاهو به عربستان ،تا 20ژانویه منجر به درگیری نخواهد شد.مهمترین مساله سیاست خارجی ترامپ در دولت دومش مساله ایران خواهد بود.در ایران هم اراده هایی هم برای حل مشکل ایران و آمریکا وجود دارد.تا شهریور ماه مذاکراتی بین حکومت ایران و دولت ترامپ وجود داشت.

اما هرمیداس باوند،کارشناس روابط بین الملل ،احتمال وقوع درگیری نظامی را رد می کندو می گوید:حمله نظامی پیامدهای نگران دارد؛بنابراین من فکر نمی کنم دولت آقای ترامپ دست به چنین اقدام مهلکی بزند.چنین اقدامی دستاوردی برای دولت ترامپ ندارد.

برخی از ناظران سیاسی نگرانند در روزهای پایانی دولت ترامپ ،عملیاتی شبیه عملیات اپرا که در هفت ژوئن 1981 توسط ارتش اسرائیل علیه تاسیسات اتمی عراق انجام شد و به نابودی کامل این تاسیسات انجامید ،از سوی ارتش آمریکا علیه تاسیسات اتمی عراق انجام شد و نابودی کامل این تاسیسات انجامید ،از سوی ارتش آمریکا علیه تاسیسات هسته ای ایران انجام شود .عملیاتی که به گفته (رادیو پیام اسرائیل )،بنیامین نتانیاهو در دولت دوم باراک اوباما در پی تکرار آن بود ولی رئیس جمهور وقت آمریکا دولت اسرائیل را از این کار نهی کرد و تل آویو را به صبوری و اعتماد به نتیجه مذاکرات هسته ای ایران و 5+1 فراخواند .

آقای باوند درباره اینکه آیا ممکن است ترامپ بخواهد نابودی یا تخریب گسترده تاسیسات هسته ای ایران را به عنوان دستاورد خودش در مواجهه با ایران باقی بگذارد و سپس قدرت را به جو بایدن تحویل دهد ،می گوید :فرض کنیم ایالات متحده به پایگاه هسته ای نطنز حمله کنند .ایران هم می تواند پایگاه های آمریکا را بزند.نتیجه این فرایند قابل پیش بینی نیست .ترامپ اگر خرد سیاسی داشته باشد نباید چنین کاری انجام دهد.اما اگر وارد یک جنگ طولانی شود و این جنگ را برای جانشین خودش به ارث بگذارد،کشورهای دیگر هم وارد این جنگ خواهند شد و منطقه وارد یک درگیری و کشتار خواهد شد .عقبگرد برنامه هسته ای ایران ،نافی این واقعیت نیست که ایران از حیث دانش فنی توانایی تولید سلاح هسته ای را دارد.

آقای باوند سفر مخفیانه نتانیاهو به عربستان را در راستای اقدام نظامی آمریکا علیه ایران نمی داند و می گوید :اسرائیل وارد تفاهم با کشورهای عربی شده .یکی پس از دیگری .عربستان هم اعلام کرده به زودی وارد گفت و گو با اسرائیل خواهد شد.بنابراین اسرائیل مشغول استفاده از فرصت ناشی از فضای نگران کننده موجود است تا با کشورهای عربی بخصوص عربستان که شاه بیت خاورمیانه است،قرار داد ببندد و منابع خودش را در منطقه تجهیز کند اما این دیدار مخفیانه در راستای حمله نظامی آمریکا به ایران نبوده است چرا که چنین حمله ای ممکن است دامنگیر اسرائیل هم بشود.

سابقه درگیری های نظامی با لیبی قذافی و عراق و صدام در دهه های 1980 و 1990 نشان می دهد این دو دولتمرد جهان عرب،گاه حملات نظامی ایالت متحده را بی پاسخ می گذاشتند تا با حملات سنگین تری مواجه نشوند.
اینکه آیا ممکن است حکومت ایران هم در صورت مواجهه با حمله نظامی آمریکا ،واکنشی نشان ندهد تا راه حمله مجدد ایالت متحده را ببندد و خسارت ناشی از اقدام نظامی محتمل امریکا علیه ایران تشدید نشود،سوالی است که پاسخ آن روشن نیست .با استناد به حمله موشکی ایران به پایگاه نظامی عین الاسد ،پس از کشته شدن قاسم سلیمانی ،می توان گفت ایران به هر گونه اقدام نظامی آمریکا واکنش نشان خواهد داد ؛اما با توجه به کشته نشدن سربازان آمریکایی در آن حمله ،چه بسا که حکومت ایران سیاست (صبر استراتژیک )را ،که در دو سال گذشته در سوریه در برابر حملات هوایی اسرائیل در پیش گرفته ،در روزهای پایانی دولت ترامپ نیز در برابر اقدام نظامی محتمل آمریکا در پیش بگیرد تا از کمند یک(جنگ گسترده و ویرانگر)در روزهای پایانی دولت ترامپ به سلامت بگریزد.
عباس عبدی درباره واکنش ایران می گوید :اگر ایران پاسخی به اقدام نظامی امریکا ندهد ،احتمال اقدام مجدد آمریکا تشدید می شود.ضمنا بی پاسخ ماندن اقدام نظامی محتمل دولت ترامپ ،ممکن است دست ایران را در مواجه با دولت بعدی امریکا نیز بسته نگه دارد.اما اگر ایران به اقدام ترامپ جواب دهد،ممکن است جنگ گسترده ای به راه بیفتد .هر دو حالت محتمل است ولی اصل بر این است که اگر اقدام نظامی آشکاری علیه ایران (یا هر کشور دیگری)صورت گیرد،باید به این اقدام پاسخی آشکار داده شود.مثل ترور قاسم سلیمانی ،که بی پاسخ نماند.اما شاید اقدام آمریکا آشکار نباشد.در این صورت راه برای پاسخ ندادن ایران به این اقدام باز خواهد بود.یعنی در این صورت ایران می تواند صبر کند تا ببیند در اینده چه خواهد شد.جزئیات اقدام احتمالی آمریکا روشن نیست ؛بنابراین نمی توان به روشنی گفت که ایران چه پاسخی باید به اقدام محتمل آمریکا بدهد .

هرمیداس باوند نیز می گوید :اگر ترامپ حمله کند ایران در هر حال باید جواب دهد.ایران که در این زمینه نمی تواند بین این و آن رئیس جمهور آمریکا تفکیک قائل شود .توانایی های ایران در منطقه ایجاب می کند که واکنش نشان دهد و این امر ممکن است کشورهای عربی به ویژه عربستان را هم درگیر جنگ کند.بنابراین فرآیندی آغاز می شود که پیامدهایش روشن نیست .البته آقای ترامپ قابل پیش بینی نیست .اگر او چنین کاری بکند،رئیس جمهور بعدی آمریکا را هم دچار مشکل می کند.

اوایل هفته جاری رسانه های عراق خبر دادند که اسماعیل قاآنی ، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران،چهارشنبه هفته قبل به عراق سفر کرده بود تا از تنش نظامی بین نیروهای شبه نظامی وابسته به ایران با آمریکا تا زمان استقرار دولت جو بایدن جلوگیری کند.گزارشی که با تکذیب سخنگوی وزارت خارجه ایران مواجه شد.

برخی از تحلیل گران سیاسی به کاهش نفوذ منطقه ای ایران پس از کشته شدن قاسم سلیمانی اشاره کرده اند و همین امر را یکی از عوامل کاهش کنترل ایران بر عملکرد نیروهای نیابتی اش در منطقه می دانند.

اما حمید رضا ترقی با رد این تحلیل می گوید :اقای قاآنی در زمینه مدیریت این مساله در منطقه ،الان توانسته جای سردار سلیمانی را پر کند و موقعیت ما در منطقه به هیچ وجه تضعیف نشده است.اما در زمان سردار سلیمانی به علت طولانی مدیریت ایشان در سپاه قدس و حساسیت دشمنان ایران نسبت به ایشان ،بسیاری از حرکات سردار سلیمانی رصد می شد و بسیاری از حرکات ایشان هم مصداق رو بازی کردن بود .آقای قاآنی زیر بازی می کند و آن ها به این سادگی نمی توانند تشخیص دهند برنامه ها و نحوه گسترش فعالیت ها یش چگونه است . لذا تصورشان این است که این جانشین موجب کاهش توان ایران در منطقه شده است .در حالی که این طور نیست و نیروهای نیابتی ایران هم به هیچ وجه اقدامی مغایر سیاست های منطقه ای ایران انجام نمی دهند و از فرماندهی سپاه قدس تبعیت می کنند .

آقای ترقی درباره دلیل تفاوت مشی اسماعیل قاآنی و قاسم سلیمانی نیز می گوید:مشی و روحیه ایشان کلا این طور است و در واقع خیلی اهل دیلماسی سیاسی علنی نبوده .از ابتدا هم در کنار آقای سلیمانی چنین روحیه ای داشته و معتقد است کار را باید به گونه ای انجام دهد که دشمن غافلگیر شود و نتواند برنامه هایش را تشخیص دهد که چیست .

نهایتا عبدالرضا داوری مشکلات موجود میان حکومت ایران و دولت ترامپ را محصول فهمیده نشدن ترامپ در نظام جمهوری اسلامی قلمداد می کند و می گوید ترامپ در حال مقابله با هیات حاکمه آمریکا و جریان سلطه امریکا در سال های بعد از جنگ جهانی دوم است و در این زمینه با آیت الله خامنه ای وحدت راهبردی دارد.به نظر من فهم درستی از ترامپ در نظام جمهوری اسلامی ایجاد نشد . وقتی آقای ظریف شریک نفتی آقای جان کری است ،معلوم است که دولت اجازه نمی دهد فهم درستی از ترامپ برای نظام جمهوری اسلامی حاصل شود.پسر آقای ظریف و داماد جان کری شراکت نفتی دارند .من اسناد مرتبط با این موضوع را در کانال تلگرامم منتشر کرده ام .
آقای داوری در نقد حسن روحانی و جواد ظریف می افزاید :این ها دست رهبری را بستند و اجازه ندادند فضایی ایجاد شود که بین آقای خامنه ای و ترامپ یک همگرایی ایجاد شود.قبل از انتخاب ترامپ ،آقای خامنه ای گفت که ترامپ با مردم همدلی بیشتری داشت .یعنی آقای خامنه ای سیگنال مثبت فرستاد برای ترامپ،ولی دولت روحانی اجازه نداد فضای مثبت لازم بین آقای خامنه ای و ترامپ ایجاد شود .این ها مدام گفتند ترامپ فاشیست و چه و چه است .در حالی که ترامپ یک میهن پرست است که در برابر گلوبالیست ها ایستاده است.آقای خامنه ای هم حداقل سی سال است که علیه گلوبالیسم حرف می زند .آقا خامنه ای و ترامپ از حیث سیاست انتی گلو بالیستی ،همگرا بودند .گلوبالیست های دولت روحانی اجازه ندادند این همدلی شکل بگیرد .