بازار جهانی نفت، سال سختی را پشت سر گذاشت. از کاهش 10 میلیونی تقاضای جهانی نفت و قیمت منفی شاخص نفتی WTI، تا جنگ قیمت ابر قدرت های نفتی و البته تحکیم موقعیت اوپک پلاس به عنوان یک بازیگر تمام عیار در مدیریت بازار جهانی نفت. اما بازگو کردن رنجی که بازار نفت تحمل کرد، به این معنا نیست که حتما روزهای خوب در پیش است. در واقع مفهوم روزهای خوب با استاندارد تابستان 2019 تغییر کرده است. اصلا شاید روزهای خوب به مفهوم گذشته به این آسانی ها بر نگردد.

بخش اعظم مفروضات در گمانه زنی ها به از میان رفتن بحران کرونا مربوط می شود. دنیای بدون کرونا، شایددیگر چندان به دنیای قبل کرونا شباهت نداشته باشد، اما حداقل نزدیک تر است. بیشتر شبیه گذشته است و تنظیم نقشه راه برای بازار جهانی نفت، آسان تر است. ما ده ها سال با بازار جهانی نفت و افت و خیزهای آن زندگی کردیم. ساختار بازار را شناختیم و بلکه ابداع کردیم. ژئوپلیتیک انرژی را به ادبیات اقتصاد سیاسی و روابط بین الملل وارد کردیم. اما امروز همه آن ها داشته ها، اموخته ها و مفاهیم، دستخوش تغییراتی شده که درک آنها به بزرگی و پیچیدگی ویروس کروناست.
هر تدبیری برای مدیریت بازار جهانی نفت در 2021، منبعث از این واقعیت است که آیا این سال، ویروس کنترل خواهد شد. آیا 2021 سالی عاری از کرونا خواهد بود. شواهد موجود، نشان از آن دارد که خبر. ویروس حداقل تا نیمه سال و بلکه تمام سال با ما خواهد بود. اما با نگرشی مثبت، اقتصاد جهانی تا اندازه ای آن را مدیریت خواهد کرد. چین که برای دو دهه کامل، موتور و محرک رشد تقاضای جهانی نفت بوده است، به شرایط کم و بیش عادی بازگشته، اما اقتصاد امروز جهان آن چنان در همه تنیده شده که رهایی چین از ویروس، کمک چندانی به جهش در بازار نفت نمی کند. کشورهای دیگر هم باید به اقتصاد خود سر و سامانی دهند تا چین در ترکیب با آنها پتانسیل  رشد و اقتصادی و رشد تقاضای نفت و انرژی منبعث از آن بازگردد.

اختلاف چین و آمریکا
امریکا، در 1950 و در پایان جنگ دوم جهانی، نزدیک به 50 درصد تولید ناخالص جهانی را در اختیار داشت. در واقع قاره اروپا، یکسره ویران شده بود و آمریکا به عنوان قدرت مطلق اقتصادی جهان بود. در 2019 تولید ناخالص داخلی آمریکا 25 درصد جهان بود و چین هم سایه به سایه اقتصاد آمریکا را تعقیب می کند. آمریکا می داند که در نبردی سهمگین، ممکن است، بازی توسعه را به چین واگذار کند. چالشی را که ترامپ با چین اغاز کرد، منبعث از این واقعیت بود که امریکا باید از رشد چین جلوگیری کند.

اعمال تعرفه بر واردات آمرکا از چین و محدودیت های مختلف علیه شرکت های چینی، جنگ دو ابر قدرت اقتصادی برای ماندگاری است، اما در این میان تقاضای نفت، قربانی ردیف اول این تعارض است. در واقع مصرف نفت در هر دو کشور تحت الشعاع کاهش عملیات در زنجیره عرضه قرار می گیرد. در واقع چین و آمریکا و به شکلی غیر مستقیم، سایر اقتصادهایی که در این مسیر قرار می گیرند، در معرض تبعات ناشی از کاهش فعالیت ها و تحدید رشد اقتصادی قرار می گیرند. تحت شرایط عادی، این قبیل اختلافات میان کشورها مسبوق به سابقه است ولی در شرایطی که اقتصاد جهانی تحت تاثیر تبعات مخرب کرونا قرار گرفته، مدیریت شرایط بسیار دشوارتر است. در واقع کرونا، بستری را فراهم ساخته که هر واقعه اقتصادی، تبعات و دشواری های سخت تری را تحمیل می کند.

تحفه سال 2020 برای بازار نفت، تنها در بخش تقاضا نبود. در طرف عرضه هم بازار بسختی تحت فشار قرار گرفت.
سخترین چالش طرف عرضه، ظهور پر قدرت نفت شیل به بازار جهانی نفت بود که آمریکا را پس از نیم قرن مجددا به یک صادر کننده خالص نفت تبدیل کرد. نفت شیل با نزدیک به 10 میلیون بشکه تولید روزانه، در واقع در اندک مدتی یک عربستان جدید وارد بازار نفت کرد. البته شیل با هزینه بالا تولید و عرضه می شود، اما تاثیر آن بر بازار، تولید کنندگان نفت خام متعارف اوپک و غیر اوپک را غافلگیر کرد.

نفت شیل، البته یک نقطه ضعف اساسی داشت. هزینه تولید بالای این نفت غیر متعارف در شرایط سقوط قیمت ها، در مدتی کوتاه، عرضه ان را ابتدا به نصف و سپس به کمتر از نصف تقلیل داد. اما از طرف دیگر تولید کنندگان نفت خام غیر متعارف را هم که در قیمت های پایین آسیب دیده بودند، بر آن داشت تا از طریق افزایش تولید، کسری بودجه خود را جبران کنند، در واقع نقش اوپک و متحدان غیر اوپک که رسما (اوپک پلاس) گفته می شدند، در مدیریت بازار بسیار مهم و حساس بود. در این میان نقش عربستان و روسیه به عنوان دو ابر قدرت نفتی تعیین کننده بود. آن طور که قیمت جهانی نفت از محدوه زیر 30 دلار در بشکه به رقم بالای 50 دلار در بشکه رسیده است.

اما 2021 برای بازار جهانی نفت سالی (به خاطر ماندنی) شناخته خواهد شد. اگر از نگارنده بخواهید که یک پاسخ واضح بدهد، باید از آچینگ (Iching) که نوعی طالع بینی است، کمک بگیریم.
تحلیل گران جدی بازار در 2020 حداقل دو پیش بینی کاملا اشتباه ارائه دادند. اول در جنگ قیمت میان عربستان و روسیه و دوم هنگامی که دبلیو تی آی منفی شد. اما انچه که با قاطعیت می توان اذعان کرد، قابلیت جهان در مقابله با کروناست. در واقع، کشورهای موفق و پیروز دهه های آینده، آنهایی هستند که امروز کرونا را بهتر مهار می کنند. بدون مهار کرونا، عبور قطعی از بحران در بازار نفت، میسر اما متزلزل، خواهد بود. در 2021 نبرد تجاری مابین چین و آمریکا، قطعا ادامه پیدا خواهد کرد. بایدن هم مسیر ترامپ را در جنگ تجاری و برای گریز از تله انحصار چین ادامه خواهد داد. اما احتمالا هوشمندانه تر از ترامپ. عملکرد ترامپ عملا دوستی برای آمریکا، باقی نگذاشته بود. احتمالا بایدن به تنهایی به جنگ تجاری با چین نخواهد رفت، بلکه اتحادیه اروپا را به همراه خود خواهد برد. به عبارت دیگر اتحاد ترانس اتلانتیک مابین آمریکا و اروپا و محوریت ناتو، بازسازی خواهد شد.

البته این الزاما خبر خوبی برای بازر جهانی نفت نیست.زیرا با این حساب چین با محدودیت های بیشتری مواجه خواهد شد. بازار جهانی نفت می داند که بدون چین و آسیا رشدی برای تقاضا متصور نیست. بزرگترین مصرف کنندگان نفت در اسیا هستند. بزرگترین تولید کنندگان نفت هم  جملگی آسیایی هستند. آینده نفت، آسیایی است. تمایل آمریکا به خاورمیانه برای کنترل و مدیریت جریان نفت به چین و بقیه جهان است. تولید کنندگان خاورمیانه ای اوپک، این را بدرستی درک کرده اند. مسابقه بازاریاب ها بر سر سهم در بازارهای اسیایی است. این کشمکش در 2021 و بخصوص با بازگشت ایران به بازار جهانی نفت، شدت بیشتری پیدا خواهد کرد. البته در صورت تثبیت قیمت جهانی نفت برای مدت طولانی مثلا 6 ماه، این اعتماد به نفس را به شیل خواهد داد که سرمایه گذاری کند و تولید را به ارقام بالای 10 میلیون بشکه در روز برساند. اما شیل یک محدودیت مهم دارد. شیل نفت خام بسیار سبک است. در واقع در میادین میعانات گازی محسوب می شود. لذا تولید بالای شیل، الزاما، کانون قدرت نفت شیل نیست. دنیا به چنین حجمی از شیل در 2021 و حتی پس از ان نیاز نخواهد داشت. ضمن انکه احتمالا چهل و ششمین دولت آمریکا روی مساله محیط زیست تمرکز بیشتری دارد. حالا باید منتظر ماند و دید که امروز آقای بایدن در نخستین روز ریاست جمهوری خود چه پیامی برای بازار نفت دارد. پیامی که با توجه به اهداف و سیاست های جدید آمریکا برای بازگشت به معاهده تغییرات آب و هوای پاریس، احتمالا برای تولید کنندگان نفت شیل چندان خوشایند نیست.